Owrzodzenia w jamie ustnej najczęściej są bolesne; wyjątek stanowi rak płaskonabłonkowy, który może być niebolesny (w przypadku małego guza). Proces gojenia owrzodzeń w tej lokalizacji anatomicznej zazwyczaj trwa krótko (ze względu na dobre naczynienie tkanek). Owrzodzenie, które nie goi się w ciągu 14 dni, powinno budzić niepokój – należy traktować je jak nowotworowe (do momentu wykluczenia diagnozy). W przypadku podejrzenia zmiany złośliwej wskazana jest biopsja.

Przyczyną owrzodzeń śluzówki jamy ustnej może być uraz, zakażenie, nowotwór, choroba o podłożu immunologicznym i in. Owrzodzenia mogą mieć postać zmian pojedynczych (np. owrzodzenie urazowe), zmian mnogich oddzielnych (opryszczkopodobne afty nawracające) lub owrzodzeń mnogich rozlanych (mucositis u pacjentów onkologicznych)

Owrzodzenia pojedyncze w jamie ustnej

Afty małe i duże: afty nawracające (recurrent aphtous stomatitis; RAS) pod względem klinicznym dzieli się na: afty małe (minor), duże (major) oraz afty opryszczkopodobne (herpetiform). Afty małe i duże zaliczane są do zmian pojedynczych. Najczęściej rozpoznaje się afty małe (MiRAS) – w postaci owrzodzeń pojedynczych, ewentualnie kilku płytkich zmian występujących na błonie śluzowej o nabłonku nierogowaciejącym. Afty małe goją się na ogół w ciągu 2 tygodni, bez bliznowacenia (jeśli nie zostały powikłane nadkażeniem). Na afty duże natomiast (MaRAS) cierpi ok. 10% pacjentów chorujących na RAS. Objawy kliniczne są cięższe; zazwyczaj obserwuje się 1, czasem 2, rzadziej 3 owrzodzenia, które mogą utrzymywać się nawet przez kilka tygodni. W miejscu zmian widoczne są zbliznowacenia na błonie śluzowej.

Owrzodzenie urazowe – powstaje w wyniku działania czynników fizycznych (proteza, aparat ortodontyczny, przygryzanie policzka) lub chemicznych (najczęściej leki przeciwbólowe, np. aspiryna, umieszczane bezpośrednio na błonie śluzowej). Owrzodzenie urazowe (uraz mechaniczny) jest pojedynczym, zlokalizowanym głębokim owrzodzeniem o brzegach nieregularnych; podrażnienie chemiczne może powodować rozleglejsze zmiany powierzchowne z towarzyszącą martwicą lub wysiękiem włóknikowym. Więcej

Jama ustna jest tak jak i narządy wewnętrzne np. serce, wątroba spójnie związana z całym organizmem. Stąd wszelkie zmiany w nim zachodzące mogą mieć swoje odbicie właśnie w jamie ustnej. Przykładem takiego wpływu mogą być zmiany zachodzące w gruczołach wydzielania wewnętrznego ( np. trzustce- insulina, jajnikach- estrogeny i progesteron).

Rozregulowanie gospodarki hormonalnej pod wpływem jakiegoś czynnika, czy też po prostu będące skutkiem fizjologicznego starzenia się organizmu może pierwotnie nie powodować stanów zapalnych dziąseł (gingivitis),  może jednak nasilać procesy zapalne już w nich zachodzące, uwarunkowane płytka nazębną. Proste postacie zapalne dziąseł uwarunkowane są zaburzeniami w wydzielaniu insuliny występującymi w cukrzycy oraz zmianami w gospodarce hormonów płciowych u kobiet, o różnej etiologii. Do tych ostatnich możemy zaliczyć:

• Zapalenie dziąseł okresu dojrzewania

Udowodniono w badaniach, że zapalenie dziąseł w okresie dojrzewania występuje w stopniu bardziej nasilonym niż przed tą fazą i po niej. Efekt może być jeszcze potęgowany złą higieną w tym okresie, czy też nawykowym oddychaniem ustami. Wówczas mogą pojawiać się zmiany przerostowe dziąseł w obrębie zębów przedniego odcinka w szczęce.
Jeśli chodzi o leczenie to w tym przypadku skupia się głównie na monitorowaniu prawidłowego utrzymywania higieny w jamie ustnej. Czasem konieczna jest gingiwoplastyka lub też konsultacja laryngologiczna w celu eliminacji oddychania przez usta.

• Zapalenie dziąseł podczas ciąży

Badania wykazały, że u wielu kobiet dochodzi do ciążowego zapalenia dziąseł wskutek nagromadzenia się płytki nazębnej i drażnienia dziąseł. Objawy obejmują zaczerwienienie, zapalenie i krwawienie dziąseł.
Czynnikami modyfikującymi odpowiedź zapalną dziąsła w czasie ciąży, są między innymi zmiany w poziomie hormonów płciowych (progesteron i estrogeny), specyficzne zmiany we florze bakteryjnej oraz zmiany w odpowiedzi immunologicznej u kobiet ciężarnych, powodowanej prawdopodobnie zahamowaniem odpowiedzi immunologicznej przeciwko płodowi. W latach 70-tych wykazano wpływ zmian w poziomie hormonów płciowych na tkankę dziąsła. W dziąśle wykryto specyficzne receptory dla estrogenów. Estrogeny mogą wpływać na proliferację komórek dziąsła, ich różnicowanie i keratynizację. Zmiany te wraz ze zmianami w mikrocyrkulacji dziąsłowej i przepuszczalności naczyń, powodowanymi przez kolejny z hormonów działających w czasie ciąży – progesteron, powodują większe narażenie i nasilenie odpowiedzi zapalnej na czynniki bakteryjne zawarte w płytce nazębnej.
Leczenie polega na kontrolowaniu higieny jamy ustnej średnio co dwa miesiące nie tylko do czasu porodu, ale aż do momentu zakończenia karmienia.

Więcej

Przewlekłe wrzodziejące zapalenie jamy ustnej (CUS – Chronic ulcerative stomatitis) jest chorobą błon śluzowych. Głównie dotyka powierzchnie śluzówki, istnieją jednak przypadki, kiedy atakuje również skórę. Klinicznie, CUS objawia się występowaniem u pacjentów nadżerkowych lub wrzodziejących zmian błony śluzowej jamy ustnej o wyjątkowo przewlekłym przebiegu.

CUS – Chronic ulcerative stomatitis

Przewlekłe wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej jest dość rzadkim schorzeniem. Najczęściej dotyka kobiety w wieku od 30 do 60 lat. Zmiany pojawiają się najczęściej na języku. Kolejnymi miejscami ich występowania jest błona śluzowa policzków oraz dziąseł. Zmiany występujące na dziąsłach przypominają łuszczycę. CUS rzadziej występuje na wargach oraz podniebieniu twardym. Zmiany przypominają wyglądem liszaj płaski, choć coraz częściej uczeni przychylają się do stwierdzenia, że CUS nie jest odrębną jednostka kliniczno-serologiczna a odmianą liszaja płaskiego. Oprócz owrzodzeń i nadżerek, u pacjentów występują dolegliwości bólowe, trudności z połykaniem, spożywaniem posiłków i mówieniem. Mimo to, ich stan ogólny jest dobry a objawy takie mogą się utrzymywać nawet 20 lat. W tym czasie występują okresy remisji i nawrotów. Równorzędnie na skórze oraz na błonie śluzowej jamy ustnej, mogą pojawić się zmiany liszajopodobne. Na rozpoznanie choroby wpływa szczególnie fakt, że jest ona trudno wyleczalna standardowymi środkami zawierającymi kortykosteroidy. W leczeniu pomagają środki zawierające hydrochlorchinę, stosowaną w leczeniu malarii oraz toczenia rumieniowatego układowego.

Wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej zostało wykryte przez Jaremko już w 1990 roku, jednak etiopatogeneza choroby nie została do końca poznana. Test immunofluorescencji bezpośredniej (DIF, direct immunofluorescence) oraz wyniki biopsji wykazały występowanie w surowicy oraz w błonie śluzowej przeciwciał w klasie IgG o nazwie SES-ANA (squamous epithelium-specific antinuclear antibodies). Wiążą się one z jądrami komórkowymi keratynocytów z warstwy podstawnej nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Dlatego tez uważa się, że głównym podłożem choroby jest reakcja autoimmunologiczna.

Więcej