Przewlekłe wrzodziejące zapalenie jamy ustnej (CUS – Chronic ulcerative stomatitis) jest chorobą błon śluzowych. Głównie dotyka powierzchnie śluzówki, istnieją jednak przypadki, kiedy atakuje również skórę. Klinicznie, CUS objawia się występowaniem u pacjentów nadżerkowych lub wrzodziejących zmian błony śluzowej jamy ustnej o wyjątkowo przewlekłym przebiegu.

CUS – Chronic ulcerative stomatitis

Przewlekłe wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej jest dość rzadkim schorzeniem. Najczęściej dotyka kobiety w wieku od 30 do 60 lat. Zmiany pojawiają się najczęściej na języku. Kolejnymi miejscami ich występowania jest błona śluzowa policzków oraz dziąseł. Zmiany występujące na dziąsłach przypominają łuszczycę. CUS rzadziej występuje na wargach oraz podniebieniu twardym. Zmiany przypominają wyglądem liszaj płaski, choć coraz częściej uczeni przychylają się do stwierdzenia, że CUS nie jest odrębną jednostka kliniczno-serologiczna a odmianą liszaja płaskiego. Oprócz owrzodzeń i nadżerek, u pacjentów występują dolegliwości bólowe, trudności z połykaniem, spożywaniem posiłków i mówieniem. Mimo to, ich stan ogólny jest dobry a objawy takie mogą się utrzymywać nawet 20 lat. W tym czasie występują okresy remisji i nawrotów. Równorzędnie na skórze oraz na błonie śluzowej jamy ustnej, mogą pojawić się zmiany liszajopodobne. Na rozpoznanie choroby wpływa szczególnie fakt, że jest ona trudno wyleczalna standardowymi środkami zawierającymi kortykosteroidy. W leczeniu pomagają środki zawierające hydrochlorchinę, stosowaną w leczeniu malarii oraz toczenia rumieniowatego układowego.

Wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej zostało wykryte przez Jaremko już w 1990 roku, jednak etiopatogeneza choroby nie została do końca poznana. Test immunofluorescencji bezpośredniej (DIF, direct immunofluorescence) oraz wyniki biopsji wykazały występowanie w surowicy oraz w błonie śluzowej przeciwciał w klasie IgG o nazwie SES-ANA (squamous epithelium-specific antinuclear antibodies). Wiążą się one z jądrami komórkowymi keratynocytów z warstwy podstawnej nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Dlatego tez uważa się, że głównym podłożem choroby jest reakcja autoimmunologiczna.

Istnieje kilka cech charakterystycznych przeciwciał SES-ANA. Pierwszą z nich jest fakt, że wykrywane są one w metodzie immunofluorescencji na substratach tkankowych, takich jak: błona śluzowa przełyku ludzkiego, świnki morskiej lub małpy. W immunofluorescencji pośredniej (IIF), u pacjentów chorych na CUS, reagują tylko z jądrami komórek warstwy podstawnej przełyku świnki morskiej i małpy, dając tzw. typ fluorescencji ziarnistej (speckled).

Kolejną cechą charakterystyczna przeciwciał SES-ANA jest ich wykrywalność w metodzie immunofluorescencji bezpośredniej (DIF) (reakcja in vivo). Zmiany widoczne są jako ziarnista fluorescencja w obrębie jąder komórkowych całego nabłonka, która jest najbardziej nasilona w warstwie podstawnej.

Trzecią cechą jest fakt, że utrzymują się w surowicy u pacjentów w okresie remisji, oraz po całkowitym wyleczeniu zmian.
CUS rozpoznaje się według kryteriów głównych i drugorzędnych. Do tych pierwszych należą objawy fizyczne czyli nadżerki i owrzodzenia na błonie śluzowej jamy ustnej oraz badanie immunofluorescencji pośredniej IIF oraz bezpośredniej DIF. Kryteria drugorzędne to przewlekły przebieg choroby i jej nawroty, fakt, że występuje głównie u kobiet między 30 a 60 rokiem życia a ustępuje po zastosowaniu chlorochiny lub chlorochiny w połączeniu z małą dawką kortykosteroidu.

Ponieważ objawy wrzodziejącego zapalenia błony śluzowej jamy ustnej przypominają objawy innych chorób, takich jak złuszczające zapalenie dziąseł (desquamative gingivitis), pemfigoid bliznowaciejący (pemphigoid cicatrical), nadżerkowa postać liszaja płaskiego jamy ustnej (lichen planus erosivus mucosae oris), pęcherzyca (pemphigus vulgaris) czy aftoza (aphtosis), w rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić inne jednostki chorobowe.
Pierwszymi próbami leczenia CUS było miejscowe stosowanie kortykosteroidów. Terapia ta dawała jednak szybkie nawroty choroby. Z powodu jej nieskuteczności zaczęto szukać innych rozwiązań. Skuteczne okazały się leki antymalaryczne, do których zalicza się m.in. chlorochinę (Arechin). Jeśli po terapii tymi środkami zaczynają nawracać objawy choroby, należy wzmocnić terapię małymi dawkami kortykosteroidów. Do tej pory nie wynaleziono bardziej skutecznego sposobu leczenia CUS.